We leiden een hectisch bestaan. We vliegen van hot naar her en zouden het liefst willen dat een etmaal meer dan 24 uren bevat. Lukt het niet zo goed om het overzicht te bewaren en ons te concentreren op werk of studie, dan grijpen we vaak te gemakkelijk naar het medicijnkastje. Met name het middel Ritalin wordt volop verhandeld, ook buiten de reguliere kanalen om. Dit middel schrijven artsen vaak voor wanneer er sprake is van ADHD (attention deficit hyperactivity disorder). Sommigen menen dat je slimmer wordt van Ritalin, maar is dat echt zo...?

Veel studenten zweren bij het middel wanneer ze een belangrijk examen moeten afleggen. Ritalin zou ze helpen om zich beter te kunnen concentreren, hetgeen natuurlijk tijdens een examen bepaald geen overbodige luxe is. De vraag is echter of dat wel zo verstandig is. Wetenschappers aan de universiteit van Oxford hebben geconstateerd dat Ritalin wel zorgt voor een betere concentratie, maar dat tegelijk het kortetermijngeheugen er negatief door wordt beïnvloed. Sterker nog, bij mensen van wie eerder al werd vastgesteld dat ze een hoog IQ hebben, bleek de intelligentie licht te zijn afgenomen na het gebruiken van Ritalin. De werkzame stof in het middel is methylfenidaat, deze stof verbetert de aandacht en stemming. Tegelijk kent methylfenidaat echter ook een aantal (mogelijke) bijwerkingen. Bij tien tot dertig procent van alle gebruikers treedt slapeloosheid op, evenals nervositeit. Juist deze twee bijwerkingen zijn natuurlijk niet gewenst wanneer er een examen of ander belangrijk moment op komst is. Sterker nog, door studenten en in het bedrijfsleven wordt het middel nou juist gebruikt om de prestaties te verhogen en daar staan deze bijwerkingen natuurlijk haaks op.

Je goed kunnen concentreren zit niet in een pilletje, het zit in jezelf. Wanneer je zorgt voor de juiste voeding, voor voldoende beweging en (heel belangrijk!) voor voldoende slaap, breng je jezelf in topconditie en kun je elk examen moeiteloos aan. Een goede nachtrust vormt de basis van een goede geestelijke gezondheid. Kom je 's nachts slaap te kort, dan red je het overdag meestal niet om je goed te concentreren. Als extra opkikker voor je brein kun je ervoor kiezen om even kort een dutje te doen, een zogenoemde 'power nap' van tien minuten kan wonderen doen op het gebied van concentratie. Ook is het een goed idee om voortdurend je hersenen te trainen. Zoek eens op internet naar breinbrekers of los met enige regelmaat een sudoku op. Verder zijn er ook nog wat tips en trucs die ervoor kunnen zorgen dat je aandacht niet afdwaalt naar andere dingen. Krijg je opeens een goed idee, dat verder niets te maken heeft waarmee je op dat moment bezig bent...? Schrijf het op, leg het weg en negeer het verder zolang het niet aan de orde is. Probeer je voortdurend te realiseren waar je aandacht op gevestigd is en grijp in wanneer die zich niet op het juiste onderwerp richt. Neem tijdig een pauze.

We zijn allemaal wel eens in gedachten verzonken. Terwijl iemand tegen je praat, denk je intussen aan iets heel anders en volg je niet wat er wordt gezegd. Zolang dat niet te vaak gebeurt, is er niets aan de hand. Maar wanneer je zeer frequent afwezig bent, of in gedachten afdwaalt door zogenoemd afdwalend associëren, dan kan er ook sprake zijn van een stoornis in de hersenen. Mogelijk ben je een beelddenker, maar het kan ook zijn dat er sprake is van ADD (Attention Deficit Disorder).

Stel, je hoort een nieuwsbericht op de radio. Je herinnert je dat je over hetzelfde onderwerp vanochtend iets in de krant hebt gelezen. De krant...? Oh ja, dat is waar ook. Je zou het oud papier vandaag nog wegbrengen. Dat kan meteen wel even als je straks naar de supermarkt gaat. De supermarkt...? Hmm, vooral niet vergeten om dan andijvie mee te nemen. Andijvie...? Ha, daar is je buurman ook zo dol op. Hoe zou zijn vakantie verlopen...? De vakantie van je buurman heeft helemaal niets te maken met het nieuwsbericht op de radio, maar voor jou is het op dat moment heel logisch dat je aan die vakantie denkt. Afdwalend associëren kan lastig zijn, omdat je vaak niet meer weet hoe je op een bepaalde gedachte kwam en vooral niet meer weet waar je het eigenlijk over had. Er zijn mensen die een verhaal willen vertellen, halverwege een zin stoppen om een element van dat verhaal nader toe te lichten en vervolgens al pratend zo ver afdwalen dat ze niet meer weten waarom ze het verhaal eigenlijk waren begonnen. Onze hersenen slaan enorm veel informatie op. Ook als je geen studiebol bent, bevat je brein heel veel feiten, die je in zeer hoog tempo kunt reproduceren. Zie het maar al een enorme database met allemaal gegevens, die je in de loop der jaren verzameld hebt. Zo ken je bijvoorbeeld een aantal telefoonnummers en adressen van vrienden en bekenden uit je hoofd, maar je weet ook wat voor werk ze doen, welke hobby's ze hebben, welke drankjes ze graag nuttigen en waar ze zijn geweest op vakantie. Dagelijks wordt er een enorme lading nieuwe feiten over je uitgestort via de media, maar ook door te praten met de mensen in je omgeving. Een deel van die informatie sla je op en kun je op een later moment oproepen.

Wanneer je last heb van ADD, is er sprake van een stoornis die ervoor zorgt dat je niet of minder goed in staat bent om je aandacht op iets te richten. Je dwaalt in gedachten steeds af, er ontstaat dan een soort onoplettendheid. Niet iedereen die met ADD wordt gediagnosticeerd, heeft dezelfde symptomen, maar in veel gevallen is er sprake van concentratieproblemen en hebben mensen met ADD moeite om dingen goed te plannen of organiseren. Ze zijn niet zo goed in staat om hoofdzaken en bijzaken van elkaar te onderscheiden en ze komen vrijwel altijd te laat op afspraken omdat ze niet goed in staat zijn om de tijd juist in te schatten. Ook zijn mensen met ADD vaak vergeetachtig in algemene zin en raken ze gemakkelijk allerlei voorwerpen kwijt omdat ze niet meer weten waar ze die opgeborgen hebben. Ook hebben ze vaak moeite met het beginnen aan een nieuw karwei (uitstelgedrag) en zijn ze niet zo goed in het afmaken van een project. Mensen met ADD zijn vaak rusteloos en doen veel dingen tegelijk. Het onderhouden van een relatie valt ze vaak zwaar en ook slaapproblemen kunnen zich voordoen. Tegelijk zijn ze wel heel visueel ingesteld. Ze kunnen snel associëren en zijn ze vaak goed in staat om problemen te analyseren en oplossen. Ook humor is de meeste ADD'ers niet vreemd. Iemand die ADD heeft, zal daar altijd mee te maken hebben. Het komt niet af en toe opzetten, het is er constant, 7 dagen per week en 24 uur per dag. Voor anderen valt het niet op dat iemand ADD heeft, zelf is iemand zich er meestal wel van bewust. Naarmate de leeftijd vordert, lukt het steeds beter om de hierboven genoemde kenmerken te verbergen.

Overal om ons heen zijn geluiden. Dag en nacht worden we geconfronteerd met geluid, soms in minimale vorm en soms in alle hevigheid. De natuur is niet geluidloos. Wind, onweer en regen zorgen voor geluid, dieren produceren geluid en hetzelfde geldt voor kletterende watervallen, rollende stenen, krakende boomtakken, vrijwel alles maakt geluid. Tegenwoordig klagen veel mensen over geluidsoverlast, veroorzaakt door apparaten die de mens heeft uitgevonden. Maar wist je dat helemaal geen geluid ook niet prettig is...?

Vliegtuigen die laag overvliegen...? Als het te vaak gebeurt, wordt er een actiecomité opgezet om de luchtvaartinstanties tot maatregelen te dwingen. Wordt ergens een evenement georganiseerd...? Vaak regent het dan telefoontjes bij de politie met klachten over te veel geluid. De harde beats die tegenwoordig uit de speakers van grote festivals knallen, wekken vaak irritatie op bij omwonenden. Je hoeft overigens niet eens direct naast het evenemententerrein te wonen, soms zijn de geluiden kilometers ver te horen. Te veel van iets is nooit goed. Maar te weinig geluid is ook geen fijn idee, al lijkt dat misschien ideaal. We zijn zo gewend geraakt aan bepaalde geluiden, dat we vaak niet eens door hebben welke geluiden er zoal om ons heen te horen zijn. Woon je aan een drukke verkeersweg of spoorlijn...? Dikke kans dat je de langsrazende auto's en treinen niet eens hoort, tenzij je er gericht naar gaat luisteren. Bezoekers verbazen zich daar vaak over, omdat zij aan die geluiden niet gewend zijn. Voor hen valt elk voorbij komend voertuig direct op, maar dergelijke geluiden wennen vaak snel. Het kan zelfs gebeuren dat je gevoelsmatig in een stad minder met lawaai te maken hebt dan in een klein dorp. Dat komt omdat het voortdurend voortrazende verkeer in de stad zo vanzelfsprekend is geworden, dat we het niet meer als lawaai ervaren, terwijl die ene auto die af en toe voorbij rijdt in een dorp ons veel meer opvalt.

Stel je voor, dat je absolute stilte wilt ervaren. Waar ga je dan naartoe...? Blijf je thuis zitten met alle deuren en ramen dicht...? Dat wapent je meestal niet tegen geluiden van buitenaf. Vliegtuigen zul je nog steeds horen overvliegen, de boormachine van de buurman hoor je ook tekeer gaan en de kans is groot dat er nog heel wat andere geluiden op je af zullen komen. Echt geluidloos is de wereld om ons heen eigenlijk nooit. Om totaal geluidloos te zijn in de natuur, zou je al moeten afdalen in de krater van een gedoofde vulkaan. Daar is immers niemand om de stilte te doorbreken en de enige geluiden die er dan zijn, zijn de geluiden die je zelf produceert. De vulkaan zelf fungeert in dat geval als een soort geluidswal, waardoor je geen omgevingsgeluiden zult waarnemen. Niet iedereen heeft echter de mogelijkheid om zomaar even af te dalen in een vulkaan. Er is nog een andere optie. Creëer een inpandige ruimte die zo is ingericht dat het er volledig stil wordt. In het hoofdkantoor van Microsoft in de Amerikaanse staat Washington is zo'n stiltekamer gebouwd, met speciaal ontworpen wiggen tegen de wanden. Het geluid dat eventueel nog aanwezig is in de ruimte, verdwijnt tussen deze wiggen en wordt dus niet weerkaatst. Zo werd de stilste plek op aarde gebouwd, met een recordwaarde van -20,6 decibel. Je zou zeggen dat het heerlijk moet zijn om daar te verblijven, maar het tegendeel is waar. Mensen kunnen zelfs behoorlijk van de kaart raken door te lang in die ruimte te blijven, het zou volgens ervaringsdeskundigen geen plezierig gevoel geven om in deze kamer te zijn.

Een kwart van alle Europeanen ervaart een zekere mate van stress. Kortstondige stress is niet erg, het is zelfs goed voor ons lichaam. Dan hebben we het bijvoorbeeld over de stress die we ervaren wanneer er gevaar dreigt. Deze vorm van stress houdt ons scherp en zorgt ervoor dat we bijvoorbeeld op tijd kunnen wegvluchten uit een gevaarlijke situatie of ons kunnen verweren tegen de vijand. Normaal gesproken bevindt iemand zich slechts voor korte tijd in een situatie van acute stress en daarna normaliseert ons lichaam zich weer. Is er echter sprake van langdurige stress, dan vormt dat juist een bedreiging voor je gezondheid.

Merk je dat de mensen om je heen je irriteren in gewone alledaagse dingen...? Heb je met enige regelmaat moeite om 's avonds in slaap te komen...? Hebt je er moeite mee om controle te houden over de belangrijke zaken in het leven...? Vind je het lastig om keuzes te maken...? Ben je af en toe misselijk, zonder dat daar een concrete aanleiding voor is...? Verlies je regelmatig je interesse voor wat er zoal speelt in de wereld om je heen...? Ben je regelmatig je eetlust kwijt...? Ben je snel afgeleid van het werk waarmee je bezig bent...? Al deze zaken kunnen symptomen zijn va van werkstress. Indien je op enkele van de bovenstaande vragen 'ja' hebt geantwoord, doe je er verstandig aan om een kritisch te kijken naar het leven dat je nu leidt. Praat er eens over met je omgeving of met je huisarts. Voorkomen is, zeker bij dit soort zaken, beter dan genezen. Als je niet tijdig zelf op de rem trapt, kan het herstelproces vele maanden in beslag nemen. Je zult je in dat geval lange tijd niet opperbest voelen en dat is eigenlijk nog heel voorzichtig uitgedrukt, want stress kan zelfs levensbedreigend zijn. Het werkt namelijk een groot aantal aandoeningen in de hand, doordat je weerstand vermindert, je bloeddruk stijgt, enzovoort. Hart- en vaatziekten worden in veel gevallen veroorzaakt of verergerd door stress...!

Als je een rijbewijs hebt, dan heb je geleerd om te schakelen op het moment dat de toerenteller in het rood komt. Door een andere versnelling te kiezen, breng je de meter weer op het juiste niveau. Eigenlijk is dat met je lichaam ook zo. Stress wordt veelal veroorzaakt doordat je te veel hooi op je vork neemt. Je raakt het overzicht kwijt, ziet te veel op je af komen en ziet het uiteindelijk allemaal niet meer zitten. Soms is stress voor een belangrijk deel te wijten aan overschatting van je eigen kunnen, maar ook door externe factoren kun je stress ervaren. Een relatiebreuk, een ontslag of het plotselinge verlies van een dierbare kan voor stress zorgen. Niemand kent je lichaam beter dan jij zelf, dus je bent zelf degene die alle signalen het beste kan opvangen. Het is alleen de kunst om dat op de juiste manier te doen, om in te zien dat het de verkeerde kant op gaat en vooral om dat te accepteren, in plaats van het te ontkennen. Veel mensen zeggen tegen zichzelf dat ze niet moeten zeuren en dat het allemaal wel mee zal vallen. Juist daarin schuilt de grootste valkuil, want zo ga je maar verder en verder, tot je helemaal uitgeput raakt en het niet meer eenvoudig is geworden om nog naar die andere versnelling te schakelen. Op het internet zijn diverse zelftests beschikbaar om vast te stellen of je lijdt aan stress. Nog beter is een gesprek met een huisarts of psycholoog.

Lees je regelmatig een goed boek...? Dat doe je goed, want daarmee verleng je mogelijk je leven met een paar jaren. Onderzoek heeft uitgewezen dat boekenlezers gemiddeld twee jaar langer leven dan mensen die hun vrije tijd niet met boeken, maar voor de televisie doorbrengen. Er zijn zelfs meerdere studies naar verricht en de uitkomsten daarvan wijzen in dezelfde richting. Ook is bewezen dat het lezen van een boek bepaalde effecten heeft op je hersenen, die dagen erna nog waarneembaar zijn.

Voor de een is lezen een straf, de ander verslindt meerdere boeken per maand. De laatstgenoemde groep blijkt gemiddeld langer te leven. Nu is natuurlijk de vraag of dit komt omdat ze veel lezen, of juist omgekeerd, dat mensen die lang leven toevallig meer lezen. In elk geval was al eens aangetoond dat lezen onze hersenen actief houdt, met name op oudere leeftijd zou lezen daarom aanbeveling verdienen. Voorwaarde is overigens wel dat er tenminste drie en een half uur per week wordt gelezen. Ook dat is wetenschappelijk onderbouwd. Bij een grootschalig onderzoek werden de deelnemers in drie groepen ingedeeld, op basis van hun leesgewoonten. Mensen die nooit een boek lazen, mensen die tot hooguit 3,5 uur in de week met de neus in de boeken zaken en mensen die meer dan die hoeveelheid tijd aan boeken spendeerden. De mensen uit deze laatste groep bleken 23 procent minder kans te hebben op overlijden in de eerstvolgende twaalf jaar, vergeleken met de mensen die nooit lazen. Bij de middelste groep was het effect met 17 procent weliswaar aanzienlijk, maar toch minder sterk.

In weer een andere studie is gekeken naar de effecten van lezen op het menselijk brein. Als voorbeeld werd het boek 'Pompeii' van auteur Robert Harris gekozen. Dit beroemde boek vertelt over een man die zijn geliefde uit Pompeii wil redden voordat de vulkaan uitbarst. Niemand in Pompeii is zich bewust van het dreigende onheil en de tijd begint steeds meer te dringen. Het boek grijpt de lezer aan en sleurt hem in gedachten mee naar de plaats van handeling. Alle deelnemers aan het onderzoek ondergingen eerst vijf dagen lang dagelijks een hersenscan zonder dat er gelezen werd. Vervolgens kregen ze negen dagen lang dagelijks dertig bladzijden uit het boek Pompeii te lezen. De pagina's moesten in de avond gelezen worden, de volgende ochtend volgde dan weer een hersenscan terwijl ze verder niets deden. Voorafgaand aan die hersenscan moesten de deelnemers is door middel van een aantal vragen bewijzen dat ze de bladzijden echt gelezen hadden. Aansluitend op de periode van negen dagen lezen volgden nog vijf dagen rust, ook toen werd telkens een hersenscan gemaakt.

Uit het onderzoek kwam naar voeren dat de hersenscans van de dagen vóór en de dagen tijdens het lezen onderling behoorlijke verschillen vertoonden. Het deel van de hersenen waarin we taal verwerken, bleek verhoogd actief te zijn. Blijkbaar blijven onze hersenen dus in een bepaalde staat van activiteit hangen, ook wanneer we gestopt zijn met lezen. Dit effect wordt wel schaduwactiviteit genoemd en helpt ons als het ware om snel weer in de handeling (het lezen, in dit geval) terug te kunnen vallen. Maar dat was niet het enige. Ook hebben de onderzoekers vast kunnen stellen dat het denken aan een bepaalde handeling, waarover we lezen, de neuronen geactiveerd worden die gekoppeld zijn aan de daadwerkelijke actie. Lezen we bijvoorbeeld over iemand die aan het rennen is, dan gaan onze hersenen zich als het ware echt voorbereiden op rennen. Jezelf verplaatsen in de hoofdpersoon van een goed boek is dus een functie van ons brein die te meten is en die bovendien enige tijd (zelfs enkele dagen) blijft hangen.

Niet zelden ontstaat er ruzie tussen ouders en hun kind in de puberteit. De meningen over allerlei dagelijkse zaken lopen vaak nogal uiteen en wederzijds begrip lijkt vaak ver te zoeken. Ouders verwijten hun tieners vaak van alles, maar ze realiseren zich vaak niet dat hun kroost er weinig aan kan doen. Het brein van een puber wijkt namelijk nogal af van dat van een volwassene. Het is nog niet goed ontwikkeld en de processen verlopen daarom vaak heel anders dan bij hun ouders. Logisch dus, dat dit zo nu en dan wat wrijving geeft.

Een kind, dat in de puberteit komt, krijgt heel wat te verwerken. School, huiswerk, vrienden of vriendinnen, de dagelijkse gang van zaken thuis, sporten, na verloop van tijd een bijbaantje, enzovoort. Bij alles wat een puber doet, draaien zijn hersenen op volle toeren. Volwassenen zijn in staat om voor bepaalde taken slechts een deel van het brein in te schakelen, maar in de tienerjaren lukt dat nog niet. Daarom gebruiken ze ook voor kleine bezigheden al hun volledige hersencapaciteit. Ze zijn niet goed in staat om zich op één ding te concentreren. Dat maakt het vrij lastig voor ze om bijvoorbeeld alle aandacht op het huiswerk te richten. Dat onvermogen om zich te concentreren wordt overigens nog extra versterkt wanneer ze de hele dag met hun mobiele telefoon bezig zijn. Veel jongeren nemen het toestel zelfs mee naar bed en gaan daar vrolijk verder met het bekijken van websites, het versturen en ontvangen van berichtjes, het spelen van spelletjes, enzovoort. Dat leidt in veel gevallen tot slaapproblemen en concentratiestoornissen. Ouders zouden er op zich verstandig aan doen om hun kinderen 's avonds bij het naar bed gaan hun telefoons te laten inleveren, in hun eigen belang. Deze maatregel kan echter opnieuw tot een flinke ruzie, door onbegrip, leiden.

Als een puber, door het nemen van zo'n besluit, helemaal door het lint gaat, komt dat ook weer door de gebrekkige hersencapaciteiten. Het deel van de hersenen dat verantwoordelijk is voor het beheersen van onze emoties, is bij pubers nog niet helemaal ontwikkeld. Het is daarom voor iemand in die leeftijd heel lastig om op een normale manier te reageren op situaties. Een woede-uitbarsting kan het gevolg zijn, zelfs wanneer daar helemaal geen aanleiding toe is. Ze zijn bovendien minder goed in staat om de emoties van anderen te duiden. Zo kan het zijn dat ze een ernstige blik al opvatten als boosheid, terwijl daarvan helemaal geen sprake hoeft te zijn. Ze zien het verschil niet goed en maken een afweging op basis van een onjuiste interpretatie. Bij dit alles komt ook nog eens het feit dat tieners vaak een verstoord bioritme hebben. Onderzoek heeft uitgewezen dat hun biologische klok in feite twee uur achter loopt. Wanneer je ze 's morgens om 07:00 uur uit bed trommelt, omdat het tijd wordt om naar school te gaan, is het voor hun gevoel pas 05:00 uur. Die twee uur komen ze dus eigenlijk op dat moment gevoelsmatig te kort. Dat pubers regelmatig verstrooid zijn, dingen vergeten of te laat komen, komt omdat het voorste deel van de frontale hersenkwabben (prefrontale cortex) nog niet is volgroeid.

Onze hersenen besturen ons hele lichaam. Bepaalde processen gaan vanzelf, zonder dat we het ons bewust zijn. Ademen is daar een goed voorbeeld van. We ademen, zonder dat we er over nadenken. Toch wordt ook dit proces nauwlettend door de hersenen bewaakt. Daarom gaan we vanzelf sneller ademen wanneer we intensief bewegen. Een proces als lopen werkt ook ongeveer zo. Eigenlijk zou je kunnen zeggen dat onze hersenen denken aan de beweging die onze benen moeten maken, waarna die beweging in gang wordt gezet.

Het signaal dat de hersenen afgeven aan de benen, om in beweging te komen, is een soort elektrische impuls. Wanneer je in staat bent om die impuls met behulp van apparatuur te detecteren, biedt dat interessante mogelijkheden. Met die basisgedachte zijn overal ter wereld wetenschappers aan het werk gegaan. Het leidde al tot zeer veelbelovende resultaten. Zo blijkt het bijvoorbeeld nu al mogelijk te zijn om een beenprothese door middel van je gedachten te besturen. Iemand die, bijvoorbeeld ten gevolge van een ongeval, een been moet missen, krijgt in veel gevallen een beenprothese. Geavanceerde technologie, gebaseerd op het bovenstaande principe, maakt het nu mogelijk om die beenprothese zelf te kunnen bedienen met je gedachten. En geloof het of niet, maar dit kan zelfs tot stand komen in de vorm van een onbewust proces. Hiertoe wordt een hersensensor geplaatst in het spierweefsel op de plek waar de prothese aansluit. Wanneer de hersenen een signaal doorgeven aan de spieren, komt dat bij deze sensor terecht, die het doorgeeft aan de prothese. Die zet zich vervolgens in beweging. Het klinkt allemaal logisch, maar het is natuurlijk enorm knap dat dit nu mogelijk is.

Het aansturen van protheses met je gedachten is een enorme stap in de ontwikkeling van de medische zorg, maar hier blijft het niet bij. Wanneer deze technologie eenmaal uitgerold wordt, is de volgende stap dat de wetenschappers ons ook weer dingen willen kunnen laten voelen met een prothese. Het voelen van dingen is natuurlijk ook gebaseerd op het verzenden van impulsen en dit zou het dus mogelijk moeten maken om op die manier ons zenuwstelsel ook te herstellen wanneer dat schade heeft opgelopen. Maar iets bedienen met behulp van je gedachten kan ook voor heel andere toepassingen worden gebruikt. Momenteel bedienen we onze smartphone nog door het scherm aan te raken op de plaatsen waar de toetsen worden getoond. In de toekomst is dat waarschijnlijk niet meer nodig en kunnen we iemand bellen door simpelweg aan die handeling te denken. Met deze techniek wordt volop geëxperimenteerd, onder meer door Google. De veelbesproken Google Glass is een soort hoofdband, die uitgerust is met een biosensor. Het apparaat meet de elektronische activiteit in de buurt van de schedel en kan op basis daarvan de impulsen omzetten in acties.

Overal in ons land spreken we in principe dezelfde taal. Een uitzondering hierop vormen de Friezen, die naast het Nederlands ook de eigen taal, het Fries, hebben om in te communiceren. Maar hoewel alle Nederlands sprekende mensen elkaar dus moeiteloos zouden moeten kunnen verstaan, is het tegendeel vaak waar. In verschillende streken worden dialecten gesproken en zelfs al is daarvan in andere streken geen sprake, dan nog maken allerlei afwijkende accenten het soms lastig om elkaar goed te kunnen verstaan.

Nederland staat hier niet alleen in. Een taal houdt zich niet aan grenzen, maar is op elke denkbare locatie voortdurend in beweging. Er bestaan bijvoorbeeld verschillende varianten van het Chinees en probeer iemand uit Schotland maar eens goed te verstaan, wanneer je gewend bent aan het Amerikaanse Engels in de series en films die op televisie worden uitgezonden. Een opvallend verschijnsel is dat mensen elkaars accenten heel snel overnemen, wanneer ze met elkaar in gesprek zijn. Psychologen hebben daar wel een verklaring voor, het zou een onbewuste actie zijn die door ons brein wordt geïnitieerd om ervoor te zorgen dat we een band opbouwen met onze gesprekspartner. Door het spreektempo en de intonatie van de ander over te nemen, vergroten we als het ware ons empathisch vermogen. Van nature zijn mensen goede imitatoren en dat komt ons hier dus goed van pas. Het geheim blijkt niet eens zozeer in de geluiden te liggen, maar in de bewegingen van onze lippen. Tot die conclusie kwam men door een experiment uit te voeren waarbij liplezen het vertrekpunt was.

Voor dit onderzoek werd aan een groep vrijwilligers gevraagd om naar andere vrijwilligers te kijken, terwijl die woorden vormden met hun lippen, zonder ze daadwerkelijk uit te spreken. Op basis van de bewegingen van de lippen moesten ze proberen om het woord te noemen dat ze meenden te herkennen. Opvallend was dat de vrijwilligers eerder geneigd waren om het woord, dat bedoeld werd, uit te spreken met het accent van degene die het simuleerde, dan met hun eigen accent. Dit toont aan dat de lipbewegingen kennelijk feilloos door onze hersenen geïnterpreteerd worden en dat op basis daarvan onze eigen spraak enigszins bijgestuurd wordt. Niet alleen het gedrag en de gelaatsuitdrukking worden door mensen dus ongemerkt geïmiteerd van elkaar, maar ook de spraak. Je zou dit alles kunnen zien als een soort lijm, die ervoor zorgt dat er een sociale cohesie tussen de gesprekspartners ontstaat. Hierbij speelt ook een grote rol dat vanuit onze evolutionaire ontwikkeling een individu als 'potentieel gevaarlijk' wordt gezien als het anders is.

Om misverstanden te voorkomen, lichten we dit laatste nader toe. Wetenschappelijk is aangetoond dat we mensen het meest vertrouwen wanneer ze exact dezelfde taal spreken als onze eigen familieleden. Het geeft kennelijk een gevoel van geborgenheid, een bepaalde zekerheid dat het allemaal klopt. Proeven met een groep peuters tonen aan dat een kind kennelijk eerder geneigd is om een stuk speelgoed aan te nemen van iemand die dezelfde moedertaal heeft. Op basis van dezelfde uitgangspunten kiezen ze ook vaak hun vrienden uit de groep mensen die dezelfde taal spreken. Een kind met een ander accent ligt vaak wat minder goed in de groep. Het feit dat er zoveel verschillende accenten zijn in ons land, heeft te maken met het feit dat er eeuwen geleden nog helemaal geen sprake was van één algemene taal, het Algemeen Beschaafd Nederlands (ABN). In elke streek werd een ander dialect gesproken en de accenten die we nu nog kennen in de verschillende streken, komen voort uit die dialecten. Toch blijft het in een dialoog natuurlijk wel de vraag: wie doet wie na...?

Wanneer we onszelf terugzien op foto's of filmbeelden, zijn we vaak verrast over het resultaat. We vinden meestal dat we er 'vreemd' uitzien. Ook wanneer we luisteren naar onze eigen stem in een opname, schrikken we vaak en zeggen we dat we heel anders lijken te klinken. Hoe is het mogelijk dat we onszelf nog steeds blijven verrassen...? Waarom zien en horen we onszelf anders dan we in werkelijkheid zijn...?

Dit heeft alles te maken met de manier waarop we onszelf waarnemen. Om te beginnen met het visuele gedeelte. We staan 's morgens op en we lopen naar de badkamer. Daar zien we onszelf in de spiegel. Vaak is er ook in de slaapkamer al een spiegel aanwezig en gedurende de dag bekijken we onszelf nog een aantal keren in de spiegel op het toilet, de spiegels in de auto, de make-upspiegeltjes, enzovoort. Zo raken we gewend aan het beeld dat we van onszelf zien in de spiegel. Maar dat beeld is niet het werkelijke beeld, het is ons spiegelbeeld. Wat links zit, zien we op de spiegel rechts, enzovoort. Zouden we, in plaats van te kijken naar ons spiegelbeeld, een foto van onszelf maken en die bekijken, dan zien we onszelf zoals een ander ons ziet. Eigenlijk zou een spiegel dus vervangen moeten worden door een apparaat dat niet ons spiegelbeeld toont, maar het beeld zoals een ander het ziet. Op zich is dat niet zo moeilijk, met een webcam kun je jezelf live op het beeldscherm van je eigen computer projecteren en in de meeste gevallen voorziet de software in de mogelijkheid om je eigen beeld op twee manieren te bekijken, het werkelijke beeld en het gespiegelde beeld. Het is dan alleen wel wat lastiger scheren of kammen, aangezien je dan opeens alles precies contra moet doen. Maar omdat we zo gewend zijn aan het kijken naar ons spiegelbeeld, vinden we van 'gewone' foto's vaak dat we er vreemd uitzien.

Bij het luisteren naar een opname van onze eigen stem geldt iets soortgelijks. We horen onze stem opeens een stukje hoger klinken dan we die normaal horen. Eigenlijk is dat dus de stem die iedereen altijd van ons hoort, maar zelf we ons dat niet bewust. Met onze stembanden produceren we trillingen en die trillingen komen via onze mond naar buiten. Ze worden opgevangen door de oren van de mensen in onze omgeving. Daar zetten ze het trommelvlies in beweging en via de gehoorbeentjes worden de trillingen dan doorgegeven aan het ovale venster. Dit venster is een soort vlies, dat zich bevindt aan het begin van het slakkenhuis, een onderdeel van het oor dat vloeistof bevat en dat ervoor zorgt dat de geluidsgolven uiteindelijk worden omgezet in een soort elektrische signalen, die naar de hersenen kunnen worden gestuurd. De plek waar in het slakkenhuis het signaal ontstaat, is bepalend voor de hoogte van de toon. Precies zoals het geluid de oren van onze toehoorders bereikt, bereikt het natuurlijk ook onze eigen oren. Maar intussen worden de trillingen, wanneer we spreken, ook door onze eigen schedelbeenderen doorgegeven. Dat gaat echter niet met dezelfde snelheid als via de lucht, het gevolg is dat de frequentie lager is en de toonhoogte voor onszelf ook lager klinkt. Dit verklaart het verschil tussen het luisteren naar onze eigen stem 'live' en via een geluidsopname.

Kijk niet zo boos...! Een opmerking die sommige mensen regelmatig horen, terwijl ze zich van geen kwaad bewust zijn. De een heeft nu eenmaal een wat serieuzere blik dan de ander. Lachen is een bezigheid die inspanning van de spieren vereist en de boog is nu eenmaal niet de gehele dag gespannen. De neutrale gelaatsuitdrukkingen van mensen variëren nogal en worden vaak onterecht voor een boze of norse blik aangezien. Toch kan het geen kwaad om de lachspieren eens wat vaker aan te spannen, want door te lachen, gaan anderen vaak vanzelf ook lachen...!

De legendarische jazztrompettist en -zanger Louis Armstrong zong het in de vorige eeuw al: "When you're smiling, the whole world is smiling with you". Dat dit geen loze uitspraak is, maar een bewezen feit, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat nadien werd gehouden. Je zou kunnen stellen dat een lach besmettelijk is, want als iemand naar je glimlacht, heb je zelf ook de neiging om te gaan glimlachen. Dat geldt trouwens niet alleen voor lachen, maar ook voor andere emoties. Als iemand boos kijkt of heel zorgelijk, is de kans groot dat je die emotie zelf ook overneemt op het moment dat je diegene aankijkt. Dat komt door een automatisch proces dat zich in de hersenen voltrekt zonder dat je het merkt. Dit proces wordt sensomotorische simulatie genoemd. Vrij vertaald komt het erop neer dat je de motoriek in iemands gelaat kopieert op het moment dat je die waarneemt. Een reden hiervoor zou kunnen zijn dat je zelf een klein beetje ervaart hoe de andere persoon zich op dat moment voelt. Dat maakt het gemakkelijker om, naar die persoon toe, op de juiste manier te kunnen reageren. Het effect kan tamelijk groot zijn. Wanneer iemand in je nabijheid iets fantastisch is overkomen, ervaar je dat zelf ook een beetje en kun jij je daardoor zelf ook meteen een stuk beter gaan voelen, alleen maar door naar diegene te kijken.

Het verdient aanbeveling om zelf ook regelmatig te lachen. Niet voor niets wordt vaak gesteld: "Een dag niet gelachen is een dag niet geleefd." Goed, het vereist wel enige inspanning, want je hebt er twintig spieren voor nodig om een lach op je gezicht te toveren, maar het is de moeite waard. Deze relatief eenvoudige inspanning zorgt er namelijk voor dat je hersenen het signaal krijgen van een geluksgevoel. Mensen die zich gelukkig voelen, maken de hormonen oxytine, endorfine en serotonine aan. Die hormonen hebben een positief effect op ons algemene welzijn. Moet er dan ook echt een reden zijn om te lachen...? Met andere woorden, moet je echt gelukkig zijn om je gelukkig te voelen...? Nee, dat blijkt niet echt noodzakelijk te zijn. Uit onderzoek blijkt dat bijvoorbeeld ons hart- en ademhalingsritme al wordt beïnvloed wanneer we emoties nabootsen. Niet voor niets zijn er in de loop der jaren heel wat mensen verschenen bij lachsessies. Wanneer je geforceerd gaat lachen, voltrekt zich in de hersenen een vergelijkbaar proces. Een bijkomend voordeel is dat lachen er voor zorgt dat je er aantrekkelijker uitziet. Niet voor niets wordt door fotografen vaak gevraagd om even te lachen, want wie lacht, oogt gelukkiger, straalt meer zelfvertrouwen uit en blijkt ook uiteindelijk succesvoller te zijn, bijvoorbeeld in zaken.